Ceol Nollag i mbailiúcháin NLI

Seo thíos rogha beag de phíosaí séasúracha aitheanta (agus nach bhfuil chomh cáiliúil sin) a tógadh ó na bailiúchán.

1) “The Enniscorthy Carol” (Carúl Loch Garman)

Ar a dtugtar Carúl Loch Garman go coitianta, tá sé seo ar cheann de na carúil Nollag is mó a bhfuil grá ag daoine dóibh in Éirinn. D’fhéadfadh a bhunús dul siar chomh fada leis an 15ú haois. D’aimsigh an carúl cáil níos leithne sa 19ú haois nuair a chuala an staraí ceoil Grattan Flood é á chanadh ag amhránaí áitiúil in Inis Córthaidh agus thras-scríobh sé an fonn agus na liricí. D’eagraigh Flood níos déanaí go gcuirfí san áireamh é i The Oxford Book of Carols, rud a chabhraigh lena áit a dhaingniú i stór idirnáisiúnta na Nollag.

2) “A Political Christmas Carol” (William Hone, maisithe ag George Cruikshank)

Léiríonn an foilseachán suntasach seo ó 1820 an chaoi a bhféadfaí teanga aitheanta amhrán na Nollag a úsáid mar bhealach d’agóid pholaitiúil freisin. Scríofa ag an radacaí agus aorthóir Sasanach William Hone agus maisithe ag George Cruikshank, socraíonn an píosa liricí nua de réir fonn God Rest Ye Merry, Gentlemen. Déanann an téacs ionsaí fíochmhar ar “Sé Acht” an Tiarna an Chaisleáin Riabhaigh, a tugadh isteach i ndiaidh Shléacht Peterloo in 1819. Bhí clú agus cáil ar Robert Stewart, Bíocunta an Chaisleáin Riabhaigh, a rugadh i mBaile Átha Cliath, in Éirinn cheana féin as a ról i gcur faoi chois Éirí Amach 1798 agus as Acht an Aontais a stiúradh tríd an bparlaimint, rud a fhágann go bhfuil an carúl seo an-abhartha do lucht féachana na hÉireann.

3) “Carúl na Nollag” (mórbhileog, téacs i nGaeilge)

Is dócha gur clóbhuail Joseph Haly é i gCorcaigh timpeall na bliana 1840, agus is iarsma suntasach é an rois chliathánach sin. Cé go bhfuil an téacs i nGaeilge, ní i litriú traidisiúnta seancló ná in ortagrafaíocht chlasaiceach na hÉireann atá sé clóite, ach go raibh sé litrithe go foghraíoch ag baint úsáid as litreacha Béarla. Bhí bileoga bailéid i nGaeilge thar a bheith annamh ag an am sin, agus tugann an fhormáid seo le fios go raibh lucht féachana líofa i nGaeilge labhartha ach liteartha sa Bhéarla amháin.

I bpost blag le déanaí le Catherine Cullen, chuir an t-eitnea-cheoleolaí Deirdre Ní Chonghaile leagan den téacs seo ar fáil atá aistrithe go Nua Ghailge, rud a thugann tuilleadh eolais dúinn faoin mír neamhghnách agus suntasach seo ó thaobh cultúir de.

4) & 5) Ceol Nollag arna fhoilsiú i mBaile Átha Cliath ag Pigott sna 1950idí

Tá na hamhráin sin tógtha as bhailiúchán Peggy Dell de cheol coitianta atá i seilbh Leabharlann Náisiúnta na hÉireann. Léiríonn siad comhbhaint thraidisiúin Nollag na hÉireann níos sine le chéile taobh le tionchair nua, allmhairithe le linn na tréimhse seo.